Со враќањето на Доналд Трамп на местото претседател на САД, Европската Унија се соочува со низа предизвици без преседан кои влијаат на нејзината безбедност, економска стабилност и геополитичко влијание.
Трамповата трансакциска надворешна политика, скептицизмот кон НАТО и заканите со трговски царини ги разоткрија ранливостите на Европа, особено нејзината зависност од САД во поглед на одбраната и економската соработка. ЕУ сега забрзано разгледува стратешки опции за намалување на таа зависност, вклучувајќи зајакнување на воената автономија, економската отпорност и развој на нови геополитички сојузи.
Трамповата доктрина „Америка на прво место“ повторно ги продлабочи трансатлантските тензии, со непосредни последици за европската безбедност. Трамповото колебање да ја поддржи безусловно Украина, во комбинација со заканите за повлекување од НАТО ако европските сојузници не ги зголемат издвојувањата за одбрана, го дестабилизираше поредокот кој ја обликуваше Европа по Студената војна.
Неговиот инаугурациски говор во 2025 година ги изостави традиционалните референци на сојузништвата, наместо тоа нагласувајќи го економскиот национализам и изолационизам, што означи драстично отстапување од американското повоено водство.
Европските лидери сега се соочени со сè посериозна закана дека САД можеби повеќе нема да биде безбедносен гарант. Обидите на Трамп за директно преговарање со Русија за иднината на Украина, без вклучување на ЕУ, дополнително ја потврдија потребата за поголема стратешка автономија на Европа.
Заканите на Трамп за воведување царини на европските производи во опсег од 10% до 20% би можеле да предизвикаат нова трансатлантска трговска војна. Трговската размена меѓу ЕУ и САД, вредна 1,3 илјади милијарди евра годишно, е најголема во светот, а извозно ориентираните економии како Германија и Холандија би можеле да претрпат сериозни нарушувања ако се воведат царини.
Покрај тоа, отворената соработка на Трамп со крајно десните европски партии, како француското Национално собрание и германската АфД, се заканува да го наруши единството на ЕУ во поглед на трговските и регулаторните стандарди. Тоа би можело да ја ослабне заедничката европска политика и да доведе до внатрешни политички поделби во Унијата.
Војната во Украина го разоткри потпирањето на Европа на американските воени капацитети. Иако европските земји сочинуваат повеќе од половина од НАТО-вата одбранбена потрошувачка (не вклучувајќи ги САД), нивните војски и понатаму се критично зависни од американската логистика, разузнавачки податоци и нуклеарно одвраќање.
За да ја намали таа зависност, ЕУ ја покрена Европската одбранбена индустриска стратегија (EDIS) во март 2024 година. Целта е да се координира набавката на оружје, да се намали фрагментацијата и да се постигне 50% внатреевропско производство на одбранбена опрема до 2035 година.
Планот вклучува основање фонд од 1,5 милијарди евра за поттикнување на заеднички проекти за производство на оружје, обврзувачки цели за заедничка набавка од 40% до 2030 година и интеграција на украинската одбранбена индустрија во европските синџири на снабдување, вклучувајќи го предложениот иновациски центар во Киев.
Исто така, Постојаната структурирана соработка (PESCO), која сега вклучува 54 заеднички одбранбени проекти, беше проширена во 2025 година. Но напредокот и понатаму е ограничен со национални вета и финансиски недостатоци.
Франција, единствената нуклеарна сила во рамките на ЕУ, предложи проширување на својот нуклеарен чадор на европските партнери според членот 42.7 од Лисабонскиот договор. Меѓутоа, источноевропските држави и понатаму ја преферираат заштитата на САД.
Што се однесува до Германија, идниот канцелар на таа земја и победник на неодамнешните избори Фридрих Мерц неодамна сугерираше дека би сакал Германија да влезе под француско-британскиот нуклеарен чадор.
Уделот на еврото во глобалните резерви (20%) далеку заостанува зад доларот (58%), што ја прави ЕУ подложна на американска финансиска принуда. За да ја намали таа ранливост, ЕУ го забрзува развојот на дигиталното евро, кое би овозможило поголема монетарна независност и би ја намалило зависноста од доларизираните платни системи и американските санкции.
Дигиталното евро би било централизирана дигитална валута под контрола на Европската централна банка, овозможувајќи посигурни и поефикасни трансакции во рамките на европскиот финансиски систем.
Истовремено, ЕУ силно вложува во планот REPowerEU вреден околу 300 милијарди евра, кој има за цел да ја елиминира зависноста од руските фосилни горива до 2027 година. Планот вклучува зголемување на вложувањата во обновливи извори на енергија, развој на нови нуклеарни капацитети и проширување на инфраструктурата за складирање на гас и водород. Со овие мерки ЕУ сака да обезбеди стабилност во снабдувањето со енергија и да го намали влијанието на геополитичките закани врз европската економија.
ЕУ бара нови трговски партнери за да ги диверзифицира своите економски врски и да ја намали зависноста од традиционалните пазари. Еден од клучните чекори во таа насока е обновата на преговорите за трговски договор со Mercosur, трговскиот блок кој го сочинуваат Бразил, Аргентина, Парагвај и Уругвај.
Овој потег доаѓа во момент кога ЕУ се обидува да го намали ризикот од можни американски царини, особено во секторите на машинство и фармацевтика, и да обезбеди постабилен пристап до пазар проценет на 90 милијарди евра.
И покрај економските придобивки, преговорите не се без предизвици. Главните пречки вклучуваат еколошки загрижености, пред сè поврзани со сечењето на амазонските шуми, што е клучно прашање за европските еколошки политики и зелената транзиција.
Дополнително, европските земјоделци изразуваат отпор поради можниот прилив на поевтини земјоделски производи од Јужна Америка, што би можело да ја загрози нивната конкурентност.
Свесна за сè поинтензивното ривалство меѓу САД и Кина, ЕУ настојува да ги зајакне односите со индо-пацифичките демократии за да обезбеди стабилност и технолошки напредок во регионот. Во тој контекст, Европската Унија ги продлабочува партнерствата со Јапонија, Јужна Кореја и Индија, потпирајќи се на заедничките интереси во областа на технологијата, одбраната и стратешките ресурси.
Јапонија и Јужна Кореја се земји со кои ЕУ интензивно соработува во клучни индустрии како производство на полупроводници и стратешки минерали. Посебен акцент се става на партнерства кои овозможуваат зајакнување на европската технолошка автономија во производството на чипови, што е од витално значење за намалување на зависноста од кинеската и американската мрежа на снабдување.
По подолга стагнација, повторно се покренати преговорите за трговски договор меѓу ЕУ и Индија. Целта е да се овозможи полесен технолошки трансфер, да се поттикне соработката во развојот на одбранбени капацитети и да се обезбеди стабилен пристап до суровини потребни за европската индустрија... Индија сè повеќе се наметнува како клучен стратешки партнер на Европската Унија во индо-пацифичкиот простор, не само поради своите економски потенцијали, туку и поради геополитичката важност во зауздувањето на кинеското влијание.
Војната во Украина не само што ја преобликува безбедносната архитектура на Европа, туку и поттикна подлабока интеграција на Украина во европските одбранбени и индустриски структури. Тој процес има двојна цел.
ЕУ и Украина соработуваат на заедничко производство на воена опрема, вклучувајќи дронови и артилерија, со што се зајакнува источниот одбранбен бедем на Европа. Освен тоа, украинската воена индустрија постепено се интегрира во европските одбранбени синџири на снабдување, што може да ги подобри капацитетите на ЕУ за производство на воена опрема.
Иако потенцијалното членство на Украина во НАТО и понатаму е мошне дискутабилно, Европската Унија дава безбедносни гаранции кои би можеле значително да ја зголемат нејзината одбранбена способност. Тоа вклучува долгорочни воени и финансиски поддршки и интеграција на Украина во европските безбедносни механизми.
Трамповата администрација поттикна пресвртница во европската стратегија, присилувајќи ја ЕУ да ги преиспита децениите потпирање на САД. Патот кон автономија ќе бара големи вложувања и тешки одлуки. Со зборовите на доскорешниот шеф на дипломатијата на ЕУ Жозеп Борел: „Европа мора конечно да стане геополитички актер или ризикува да стане бојно поле.“
