Пушењето е една од водечките причини за хронични болести и предвремена смрт во светот. Според Светската здравствена организација, секоја година повеќе од 8 милиони луѓе умираат поради последици од тутунот, од кои преку 7 милиони се директни пушачи, а над 1,2 милиони се жртви на пасивно пушење. Овие бројки ја потврдуваат сериозноста на проблемот и потребата од ефикасни пристапи за откажување од пушењето.
Иако штетноста на цигарите одамна е научно докажана, откажувањето од пушењето за многумина е вистински предизвик. Причината не е само во навиката, туку и во комплексната зависност што ја создава никотинот. Оваа супстанца делува врз мозокот така што го поттикнува лачењето на допамин, хормон на задоволство, што создава чувство на релаксација и награда секогаш кога ќе се запали цигара. Со тек на време, мозокот се навикнува на оваа стимулација и бара сè повеќе никотин за да го постигне истиот ефект. Така, пушењето станува не само физичка, туку и психолошка и социјална зависност, длабоко вкоренета во секојдневните рутини и асоцијации.
Затоа, кога ќе се обидете да престанете, не се борите само со навиката, туку и со биолошката потреба на вашиот организам. Најтешко е во првите денови и недели, кога се јавуваат симптоми на апстиненција како раздразливост, анксиозност, зголемен апетит, проблеми со концентрацијата и несоница. Овие симптоми се резултат на нарушениот баланс на допамин во мозокот и најчесто се најсилни во првите седум дена, но постепено се намалуваат. Психолошките тригери – како стрес, кафе, алкохол или друштво – дополнително ја отежнуваат борбата.
Најновите истражувања покажуваат дека најдобри резултати се постигнуваат со комбинирање на повеќе пристапи. Најчесто се користи никотинска замена – фластери, гуми за џвакање или инхалатори што полека го ослободуваат никотинот и ја ублажуваат желбата за цигара, овозможувајќи постепено намалување на зависноста. Научните докази велат дека комбинирањето на фластер со некоја брзодејствувачка форма (како гума за џвакање или пастили) е поефикасно од користење само еден производ. Овој пристап помага да се контролираат акутните напади на желба и да се намали ризикот од рецидив.
Покрај тоа, постојат и фармаколошки терапии како варениклин (Champix), кој делува директно на никотинските рецептори во мозокот, ја намалува желбата за пушење и ги ублажува симптомите на апстиненција. Сепак, варениклинот може да има несакани ефекти, како што се гадење, нарушувања на сонот, главоболки, а во ретки случаи и промени во расположението или депресија, за што е важно да се консултирате со лекар пред почеток на терапијата. Како алтернатива, некои земји нудат цитизин – природен препарат со сличен механизам, кој исто така покажува добра ефикасност.
Покрај медицинската поддршка, клучна е и бихејвиоралната помош – индивидуални или групни советувања, телефонски линии и дигитални апликации кои нудат мотивација, совети и следење на напредокот. Истражувањата покажуваат дека комбинацијата на психолошка поддршка со никотинска замена или лекови значително ги зголемува шансите за трајно откажување од пушењето.
Многумина се прашуваат дали електронските цигари се решение за одвикнување. Светската здравствена организација и Американската агенција за храна и лекови (FDA) не ги препорачуваат како метод за откажување, бидејќи иако содржат помалку токсини од класичните цигари, сепак ја одржуваат зависноста од никотин и не ги намалуваат шансите за повторно враќање на навиката. Истражувања објавени во The Lancet и JAMA покажуваат дека електронските цигари не се поефикасни од класичните методи и можат да доведат до продолжена зависност.
Патот до откажување е индивидуален – некои луѓе одлучуваат да престанат одеднаш („cold turkey“), додека други постепено го намалуваат бројот на цигари. Двете стратегии се валидни, важно е да се избере онаа што најмногу одговара на вашата личност и навики. Постепеното намалување може да биде корисно за оние со силна зависност и изразени симптоми на апстиненција, особено ако се комбинира со терапија и поддршка.
Современите технологии, како мобилни апликации и виртуелни советници, овозможуваат персонализирана мотивација и следење на напредокот, а иднината носи уште понапредни решенија – од генетски тестирања за избор на најсоодветна терапија, до невромодулациски техники како транскранијална магнетна стимулација, кои веќе покажуваат ветувачки резултати во намалување на желбата за пушење.
Најважно е да се биде упорен и да се побара поддршка – од семејството, пријателите и стручните лица. Повеќето луѓе имаат неколку неуспешни обиди пред конечно да престанат, но секој нов обид е чекор поблиску до успехот. Откажувањето од пушењето е процес што бара време, трпение и вистинска стратегија, но резултатот – подобро здравје, повеќе енергија и подолг живот – вреди за секој напор.
