Пушењето цигари е еден од најголемите и најупорни предизвици за јавното здравје во современиот свет.
Иако со децении наназад се водат интензивни кампањи за намалување на пушењето и заштита на населението, статистиките уште се загрижувачки. Светската здравствена организација проценува дека во 2020 година, повеќе од една петтина од светската популација користела тутун, со значително поголема застапеност кај мажите отколку кај жените. Оваа бројка, иако бележи тренд на намалување во последните години, сè уште претставува огромен товар за здравствените системи и општествата во целина.
Македонија, за жал, се наоѓа меѓу земјите со највисока стапка на пушење во Европа и светот. Скоро половина од возрасното население се редовни пушачи, а најголем дел од нив започнуваат со оваа навика уште во тинејџерските години. Пушењето не е само индивидуален избор или моментална слабост, туку сложен феномен кој е длабоко вграден во секојдневието, културата и дури економијата на земјата. Причините поради кои луѓето започнуваат и продолжуваат да пушат се разновидни, од социјален притисок и желба за релаксација, до силна зависност од никотин. Последиците, пак, се добро познати и алармантни – од рак и срцеви заболувања, до значително намалување на животниот век.
Но, колку се реални шансите пушачите навистина да се откажат од цигарите? Дали постојат научно потврдени методи кои ја зголемуваат веројатноста за трајно откажување? И што најмногу влијае врз успехот на овој процес?
Глобалната слика за пушењето е комплексна и варира од регион до регион. Светската здравствена организација наведува дека во 2020 година, околу 1,3 милијарди луѓе користеле тутун. Секоја година, повеќе од осум милиони луѓе умираат од последици поврзани со пушењето, а од нив над еден милион се непушачи кои страдаат од пасивно пушење. Иако во последните две децении се забележува намалување на бројот на пушачи, особено во развиените земји, бројките и понатаму се високи, особено во земјите со пониски приходи и слаба контрола на тутунот.
Македонија се издвојува како една од земјите со највисока преваленца на пушење во Европа. Според податоците на Светската здравствена организација, речиси половина од возрасното население во Македонија се редовни пушачи, а голем дел од нив консумираат повеќе од една кутија цигари дневно. Оваа стапка е двојно повисока од европскиот просек и речиси трипати повисока од глобалниот просек. Причините за ваквата состојба се повеќеслојни. Цигарите се лесно достапни и релативно евтини, а законската регулатива за контрола на тутунот често се спроведува половично. Воедно, пушењето е длабоко вкоренето во културата и секојдневието на македонското општество, каде често се доживува како дел од ритуалите на дружење и релаксација.
Причините поради кои луѓето започнуваат и продолжуваат да пушат се разновидни и често испреплетени. Многумина првпат посегнуваат по цигара под влијание на врсници или од љубопитност во младоста, додека кај други мотивот е желбата за релаксација или справување со секојдневниот стрес. Со текот на времето, пушењето станува рутина, дел од секојдневните ритуали, како првото утринско кафе или паузата на работа. Но, најсилниот фактор што ги држи луѓето врзани за цигарите е зависноста од никотин – супстанција која предизвикува брза и длабока психолошка и физичка зависност, споредлива со зависноста од други психоактивни супстанции како алкохолот или кокаинот.
Последиците од пушењето се далекусежни и сериозни. Пушењето е водечка причина за рак на белите дробови, но и за низа други малигни заболувања, како што се ракот на грлото, устата, панкреасот и мочниот меур. Дополнително, значително го зголемува ризикот од срцеви и мозочни удари, како и од хронични белодробни заболувања. Кај жените, пушењето може да доведе до нарушувања на плодноста и компликации во бременоста, додека кај мажите е поврзано со еректилна дисфункција. Дури и умереното пушење – една цигара дневно – го зголемува ризикот од сериозни болести. Пушачите во просек живеат десет години пократко од непушачите, а економските последици од пушењето се огромни, со милијарди евра потрошени на лекување и намалена продуктивност.
И покрај тоа што повеќето пушачи изразуваат желба да се откажат, реалноста е дека само мал дел од нив успеваат трајно да се ослободат од оваа навика без помош. Научните истражувања покажуваат дека шансите за успешно откажување се значително повисоки кога се користат комбинирани методи, кои вклучуваат фармаколошка и бихејвиорална поддршка.
Само мал процент од пушачите кои се обидуваат да престанат без никаква помош остануваат апстинентни по една година. Советувањето, групната терапија и психолошката поддршка ја зголемуваат веројатноста за успех, а најдобри резултати се постигнуваат кога овие методи се комбинираат со фармаколошки средства како никотински замени, варениклин или бупропион.
Последните истражувања од Велика Британија покажуваат дека корисниците на електронски цигари, варениклин или загреан тутун имаат највисоки стапки на успех, а комбинирањето на неколку пристапи дава најдобри резултати.
Сепак, откажувањето од пушење е процес кој често бара повеќе обиди. Просечниот пушач се обидува да се откаже неколку пати пред трајно да успее, а секој нов обид ја зголемува веројатноста за успех, особено ако се користи стручна помош и поддршка од околината.
Факторите што влијаат врз шансите за успешно откажување се бројни. Колку е поголема зависноста од никотин, толку е потешко да се престане. Пушачите со подолга историја и поголема дневна консумација имаат помали шанси за успех, а психолошките фактори како стресот, депресијата и недостатокот на волја често се најголеми пречки.
Од друга страна, социјалната поддршка од семејството, пријателите и работната средина може значително да ја зголеми веројатноста за успех. Во Македонија, каде што пушењето е длабоко вкоренето во секојдневието и каде цигарите се лесно достапни, потребни се сеопфатни политики, од зголемување на акцизите и ограничување на маркетингот, до јакнење на советувалиштата за откажување и подобра едукација на населението.
Иако патот до откажување од пушењето е долг и полн со предизвици, шансите за успех се реални и значително се зголемуваат со правилна поддршка, информираност и упорност. Најновите научни сознанија потврдуваат дека секој обид е чекор поблиску до трајно ослободување од зависноста, а секој пушач кој ќе се одлучи да се соочи со овој предизвик заслужува поддршка и разбирање од целото општество.
