Една од најмоќните политички алатки на Европската Унија е процесот на проширување, бидејќи европските земји и граѓани имаат голема корист од тоа што нивните соседи се, пред сè, напредни пазарни економии.
Секоја европска земја може да аплицира за членство во ЕУ доколку ги исполнува условите за почитување на принципите на демократијата, слободата, човековите права и владеењето на правото во Договорот за Европската Унија.
Земја која претендира за членство во ЕУ аплицира за членство во Европскиот совет, кој потоа бара од надлежната комисија да ја процени способноста на земјата-апликант да ги исполни критериумите за членство. Откако комисијата даде позитивно мислење и Советот едногласно ќе се согласи, преговорите меѓу земјата кандидат и земјите-членки може формално да започнат.
Консензусот за проширувањето во декември 2006 година беше договорен на Европскиот совет за насоките за политиката за проширување на ЕУ засновани на консолидација на обврските на ЕУ во однос на пристапните преговори, построги и построги условувања во сите фази од преговорите со земјите кандидати, поголема транспарентност и подобра комуникација и способност на ЕУ да се вклучат нови членови.
Подолу е даден преглед на пристапувањето на земјите од ЕУ од нашиот регион, како и статусот на земјите кои се стремат да станат членки на ЕУ.
Република Словенија стана полноправна членка на ЕУ на 1 мај 2004 година. Тоа е парламентарна демократска република со премиер и претседател кој се избира директно. Земјата е административно поделена на 212 општини, а има 8 претставници од Словенија во Европскиот парламент, со кој претседаваше со Европскиот совет во два наврати, во 2008 и 2021 година.
Таа е првата поранешна југословенска република што се приклучи на ЕУ, набргу откако стана членка на НАТО.
Република Хрватска е членка на ЕУ од 1 јуни 2013 година и со 4,2 милиони жители учествува со само 0,8 отсто во вкупното население на блокот. Политичкиот систем на Хрватска е систем на парламентарна република. Земјата има 11 претставници во Европскиот парламент, а првпат претседаваше со Советот на ЕУ во првата половина на 2020 година. Не е членка на Шенген зоната.
Државата аплицираше за членство во 2003 година, а пристапните преговори траеја од 2005 до 2011 година.
Република Северна Македонија аплицираше за членство во ЕУ на 22 март 2004 година. Една година подоцна, Европската комисија даде позитивно мислење, а Европскиот совет ѝ додели на земјата статус на земја кандидат. Ревидираното партнерство за пристапување беше усвоено во 2008 година.
Потсетуваме, Северна Македонија во 2018 година се согласи да го смени името што дотогаш беше Република Македонија поради тврдењата на Грција дека името на државата Македонија имплицира аспирации кон нејзината северна територија.
Историската демаркација на двете земји се случи со Договорот од Преспа, кој го отвори патот на Северна Македонија да се приклучи на НАТО, откажувајќи се од „барањата на античката хеленска цивилизација, историја, култура и наследство“ и означувајќи го македонскиот како припадник на групата јужнословенски јазици, без врска со грчкиот.
Но, бидејќи повторно се отвораат историските прашања за идентитетскиот континуитет на Балканот, Бугарија, земја членка на ЕУ, се противи на влезот на Северна Македонија во ЕУ бидејќи тврди дека Македонците зборуваат бугарски и се Бугари.
Не може да се изгласа Преговарачка рамка ако ние не кажеме „да“
Албанија аплицираше за членство во ЕУ во 2009 година, но Европската комисија во 2010 година донесе одлука дека земјата мора дополнително да ги почитува критериумите за членство, а во 2012 година препорача Албанија да добие кандидатски статус што ѝ беше доделен на земјата во 2014 година. Само во 2020 година европските министри дадоа политичка поддршка за отворање на пристапните преговори со Албанија и Северна Македонија. Денес, Холандија, по долгогодишно противење поради корупцијата и ограничените медиумски слободи, ги поддржа кандидатурите на двете земји за ЕУ.
Во мај оваа година, Европскиот парламент го повика Европскиот совет да започне преговори поради новиот геополитички контекст на војната во Украина.
На состанокот во Солун во 2003 година, Европскиот совет ја потврди својата решеност да ја даде својата целосна поддршка на европската перспектива на Западен Балкан, а на состанокот во 2006 година тие потврдија дека иднината на Балканот е во ЕУ.
Земјите од Западен Балкан ќе станат членки на ЕУ кога целосно ќе се задоволат:
- критериумите за пристапување
- условите воспоставени во процесот на стабилизација и асоцијација.
Европската комисија усвои нова стратегија за регионот во февруари 2018 година, по состанокот во Софија на кој се собраа шефови на држави или влади од земјите-членки на ЕУ, лидери на шест партнери од Западен Балкан: Албанија, Босна и Херцеговина, Србија. Црна Гора, Република Северна Македонија и Косово.
ЕУ ги истакна своите очекувања во однос на напредокот на регионот на неговиот европски пат, особено кога станува збор за владеењето на правото и борбата против корупцијата.
Состанокот на лидерите на ЕУ и на Западен Балкан поради пандемијата на коронавирус во 2020 година се одржа преку видео конференција. Беше усвоена Декларацијата од Загреб, во која партнерите „ја повторија посветеноста на спроведувањето и ефективно спроведување на реформите потребни за усогласување со европските вредности и принципи и владеењето на правото“.
Следниот состанок на Брдо кај Крањ, организиран од словенечкото претседателство со Советот, се одржа на 6 септември 2021 година. За време на средбата, претставниците на државите и на ЕУ издадоа изјава во која се наведени иницијативите за помош на зелената и дигиталната транзиција во регионот, како и заложбите во рамките на политичката и безбедносната соработка.
Првиот видлив ефект од процесот на европска интеграција за граѓаните на БиХ беше воведувањето на безвизен режим за оние кои поседуваат биометриски пасоши на 15 декември 2010 година.
Спогодбата за стабилизација и асоцијација стапи на сила на 1 јуни 2015 година, со што значително се зголемија обврските на властите на БиХ, бидејќи опсегот на реформите беше проширен од трговски прашања до регулативите на ЕУ како целина.
На 15 февруари 2016 година, претседавачот на Претседателството на Босна и Херцеговина ја поднесе апликацијата на Босна и Херцеговина за членство во Европската Унија до Претседателството на Советот на ЕУ.
Во декември 2016 година, Европската комисија испрати на БиХ детален прашалник.
Следните чекори на нашата земја кон ЕУ по исполнувањето на претходните услови би биле Комисијата да даде препорака до Советот на Европската унија (27 земји-членки) дали БиХ го одобрува кандидатскиот статус и дали може да одреди датум за отворање на пристапните преговори. Договорот за пристапување ратификуван од земјите-членки, на кој Европскиот парламент дава своја согласност.
Досега во БиХ немаше доволно политичка волја за спроведување на потребните реформи.
Иницијативата за следење на европската интеграција на БиХ неодамна објави Алтернативен извештај за напредокот на нашата земја на патот кон членство во ЕУ за 2021 година, во кој беше истакнато дека нема голем напредок, а хрватскиот министер за надворешни работи Гордан Грлиќ Радман претходно изјави дека „ за првпат во историјата на БиХ во фокусот на Европската Унија. Никој не се занимавал со БиХ, никој навистина не го разбрал прашањето за сложениот систем на БиХ“.
Србија аплицираше за членство во ЕУ во 2009 година. Пристапните преговори започнаа во 2014 година, но долготрајните тензии меѓу Србија и Косово го запреа процесот. Досега државата има отворено само 2 од 35-те пристапни поглавја.
Во периодот од 2019 до 2021 година не е отворено ниту едно ново поглавје. Според неодамнешните анкети, за прв пат во две децении, бројот на Срби кои се противат на влезот во ЕУ е поголем од оние кои сакаат да се приклучат на блокот.
Црна Гора потпиша Договор за стабилизација и асоцијација во октомври 2007 година и доби статус на кандидат во 2010 година. Преговорите за пристапување во ЕУ официјално започнаа во 2012 година, при што земјата отвори 33 преговарачки поглавја, од кои 3 се привремено затворени.
Црногорската влада неодамна соопшти дека поради актуелните геополитички околности, земјата има поголеми шанси да го забрза процесот на интеграција. Црна Гора беше лидер во евроинтеграцискиот процес на Балканот, но поради политичките предизвици, резултатите од последните години недостасуваат.
Европската Унија игра водечка улога во меѓународните напори за изградба на иднината на Косово од 1999 година, а земјата има јасна европска перспектива во поширокиот балкански регион.
Со влегувањето во сила на Спогодбата за стабилизација и асоцијација (ДСА) меѓу ЕУ и Косово на 1 април 2016 година, рамката за дијалог се одвива во рамките на ССА, во поткомитети.
Помеѓу 2007 и 2020 година, ЕУ обезбеди 1,5 милијарди евра на косовските власти за реконструкција, зајакнување на владеењето на правото, одржливи економски реформи и образование и други клучни области.
Пристапувањето во ЕУ е долг процес за многу нејзини соседи. Земјите-членки на ЕУ кои се соседи на земјите кои се стремат кон членство во блокот, користат институционални механизми за да ги решат историските несогласувања и да го добијат она што отсекогаш го посакувале. Затоа, најавени се ограничувања за користење на инструментот вето во Советот на ЕУ, што земјите членки можат да го инвестираат за влез на одредена држава во членство.
Предлогот на францускиот претседател Емануел Макрон за ЕУ да изгради поширока политичка унија со соседите на блокот е едно решение за растечкото незадоволство од бавниот напредок на државите на нивниот пат кон ЕУ.
Макрон изрази загриженост за долгиот пристапен процес и во тој контекст говореше за барањето на Украина зафатена од војна за членство во блокот, што треба да ѝ даде одредено чувство на безбедност што го нуди Европската заедница, коментирајќи дека процесот би можело да трае со децении.
За ова зборуваше и претседателот на Европскиот совет, Шарл Мишел, кој неодамна беше во посета на БиХ. Тој по средбата со членовите на Претседателството на БиХ зборуваше за визијата за организирање на Европа, нагласувајќи дека на ЕУ ѝ е потребен Западен Балкан исто како што на Западен Балкан му е потребна ЕУ. Откако Европската комисија официјално препорача Украина да добие статус на земја-кандидат за пристап во Европската Унија, од Европа доаѓаат сè повеќе охрабрувачки пораки кои бараат еднаков третман на БиХ.
Претседателот на Словенија, Борут Пахор, испрати писмо до претседателот на Европскиот совет, Шарл Мишел, во кое бара БиХ безусловно да добие статус на земја кандидат за членство во ЕУ.
На неодамнешниот Форум за дијалог во Преспа во Охрид, хрватскиот претседател Зоран Милановиќ рече дека ЕУ треба да ги намали стандардите за Западен Балкан за да го олесни процесот на пристапување и дека одложувањето на пристапувањето ја уништува БиХ без да види дека земјите сакаат да се приклучат на ЕУ. Нема перспектива.
Австрискиот канцелар Карл Нехамер истакна дека е незамисливо Украина да добие кандидатски статус, а БиХ да продолжи „да остане надвор од унијата“.
Словенечкиот премиер Роберт Голоб најави дека на самитот на ЕУ оваа недела ќе предложи БиХ да добие статус на кандидат за членство.
Полскиот претседател Анджеј Дуда вчера изјави дека сака да ги поддржи напорите на БиХ да стане членка на ЕУ, а дека и кабинетот на унгарскиот премиер Виктор Орбан испратил пораки за поддршка за доделување кандидатски статус за ЕУ на Босна и Херцеговина.
Руската агресија врз Украина ги поттикна европските лидери да размислат што точно се случува пред нивните врати и која е цената на нивниот избор да инсистираат на бирократски барања за пристапување на демократските држави во блокот. Сега е јасно дека има сили кои одговараат на нималку флексибилниот пристап што ЕУ го имаше кон балканските земји. Затоа, пред потенцијалните членки беше претставена идејата за „Европа со две брзини“, за која сè повеќе се зборува.
