По 13 години граѓанска војна, опозициските милиции во Сирија почувствуваа можност да го ослабат владеењето на претседателот Башар ал-Асад кога ги пренесоа на Турција плановите за голема офанзива пред околу шест месеци и веруваа дека имаат премолчена поддршка.
Операцијата, започната пред едвај две недели, брзо ја постигна својата првична цел – заземање на вториот по големина сириски град Алепо – на изненадување на речиси сите. Оттогаш, за нешто повеќе од една недела бунтовничката алијанса стигна до Дамаск и во неделата стави крај на петдецениското владеење на семејството Асад.
Молњевитото напредување се потпираше на речиси совршено совпаѓање на околностите за силите што се спротивставија на Асад: неговата војска беше деморализирана и исцрпена; неговите главни сојузници, Иран и либанскиот Хезболах, беа сериозно ослабени од конфликтот со Израел; и неговиот друг клучен воен поддржувач, Русија, беше расеана и изгуби интерес.
Бунтовниците не можеа да тргнат напред без претходно да ја известат Турција, која е главен поддржувач на сириската опозиција од почетокот на војната, велат изворите - дипломат од регионот и член на сириската опозиција.
Турција има војници на терен во Северозападна Сирија и поддржува некои од бунтовниците кои имаа намера да учествуваат во офанзивата, вклучително и Сириската национална армија (СНА) - иако ја смета главната фракција во алијансата, Хајат Тахрир ал-Шам (ХТС), за терористичка група.
Храбриот план на бунтовниците беше замисла на ХТС и нејзиниот водач Ахмед ал-Шар, попознат како Абу Мохамед ал-Џолани, рече дипломатот.
Поради неговите минати врски со Ал-Каеда, Џолани беше прогласен за терорист од Вашингтон, Европа и Турција.
Сепак, во текот на изминатата деценија, ХТС, порано позната како Фронт Ал-Нусра, се обиде да го ублажи својот имиџ, управувајќи со квази-држава со центар во Идлиб, каде што експертите велат дека наплаќала даноци од комерцијалните активности и населението.
Владата на турскиот претседател Тајип Ердоган, која склучи договор со Русија во 2020 година за деескалација на конфликтот во Северозападна Сирија, долго време се спротивставуваше на таквата голема бунтовничка офанзива, стравувајќи дека може да доведе до нов бран бегалци на нејзината граница.
Но, бунтовниците почувствуваа промена во односот на Анкара кон Асад претходно годинава, велат изворите, откако тој ги отфрли повторените обиди на Ердоган да унапреди политичко решение за воениот ќор-сокак, кој ја подели Сирија меѓу режимот и мозаикот од бунтовнички групи со палета на странски спонзори.
Извор од сириската опозиција изјави за Reuters дека бунтовниците ѝ покажале детали за планирањето на Турција, откако обидите на Ердоган да се ангажира со Асад не успеале.
Пораката била: „Вториот пат не функционираше со години – затоа пробајте го нашиот. Не треба ништо да правите, само нѐ интервенирајте“.
Reuters не можел да ја утврди точната природа на комуникацијата. Хади ал-Бахра, шефот на меѓународно признатата сириска опозиција во странство, изјави за Reuters минатата недела дека ХТС и СНА го „ограничиле“ заедничкото планирање пред операцијата и се согласиле да „остварат соработка и да избегнат конфликт“. Додаде дека турската армија видела што прават и што разговараат вооружените групи.
Турскиот министер за надворешни работи, Хакан Фидан, во неделата во Доха изјави дека напорите на Ердоган во последните месеци да допре до Асад не успеале и дека Турција „знаела дека нешто доаѓа“.
Но, турскиот заменик-министер за надворешни работи, Нух Јилмаз, на конференцијата за блискоисточните прашања во Бахреин во неделата изјави дека Анкара не стои зад офанзивата и не дала согласност, велејќи дека е загрижена за нестабилноста.
Турските министерства за надворешни работи и за одбрана не одговорија директно на прашањата на Reuters за поврзаноста меѓу ХТС и Анкара во врска со операцијата во Алепо. Како одговор на прашањата за свесноста на Турција за подготовките на бојното поле, турски официјален претставник изјави за Reuters дека ХТС „не добива наредби или насоки од нас (и) не ги координира своите операции со нас“.
Официјалниот претставник рече дека „во таа смисла“ не би било коректно да се каже дека операцијата во Алепо е извршена со одобрение или зелено светло на Турција. Турската разузнавачка агенција МИТ не одговори веднаш на барањето за коментар.
Попречени од војните на други места, неговите воени сојузници - Русија, Иран и либанскиот Хезболах - не успеаја да ја мобилизираат одлучувачката огнена моќ што го одржуваше со години.
Слабите сириски вооружени сили не можеа да се спротивстават. Режимски извор изјави за Reuters дека тенковите и авионите останале без гориво поради корупција и грабежи - илустрација за тоа колку е ослабена сириската држава.
„Во текот на изминатите две години, моралот во војската опадна“, рече изворот, кој побара анонимност поради страв од одмазда.
Арон Лунд, соработник во Century International, тинк-тенк фокусиран на Блискиот Исток, изјави за Reuters дека коалицијата предводена од ХТС е посилна и покохерентна од која било претходна бунтовничка сила за време на војната, „и голем дел од тоа се должи на Абу Мохамед ал-Џолани“. Сепак, клучен фактор беше слабоста на режимот.
„Откако така го изгубија Алепо, силите на режимот никогаш не закрепнаа, а колку повеќе бунтовниците напредуваа, војската на Асад стануваше послаба“, рече Лунд.
Брзината на напредувањето на бунтовниците, при што Хама беше заземена на 5 декември, а Хомс падна околу неделата во исто време кога владините сили го загубија Дамаск, ги надмина очекувањата.
„Тоа беше можност, но никој не очекуваше режимот да падне толку брзо. Сите очекуваа барем одреден отпор“, рече Басам ал-Куватли, претседател на Сириската либерална партија, мала опозициска група со седиште надвор од Сирија.
Американскиот функционер, кој сакаше да остане анонимен, рече дека иако Вашингтон бил свесен за севкупната поддршка на Турција за бунтовниците, не бил информиран за какво било премолчено одобрување од Турција за офанзивата во Алепо. Советот за национална безбедност на Белата куќа не одговори веднаш на барањето за коментар за улогата на Турција.
Новоизбраниот американски претседател Доналд Трамп изјави во неделата дека руското напуштање на Асад довело до негов пад, додавајќи дека Москва никогаш не требало да го заштити на прво место, а потоа да го изгуби интересот поради војната во Украина која никогаш не требало да започне.
Израелскиот претседател Бенјамин Нетанјаху во неделата ја истакна улогата на неговата земја во слабеењето на Хезболах, за кој извори изјавија за Reuters дека ги повлекол своите преостанати војници од Сирија во саботата.
Извори запознаени со распоредувањето на Хезболах рекоа дека групата, која е поддржана од Иран и го поддржува Асад во раните фази на војната, веќе повлече многу од своите елитни борци од Сирија во текот на изминатата година за да ги зајакне своите сили во конфликтот со Израел - конфликт кој произлезе од војната во Газа.
Израел му зададе тежок удар на Хезболах, особено откако започна офанзива во септември, при што беше убиен водачот на групата Хасан Насрала и многу негови команданти и борци.
Офанзивата на бунтовниците во Сирија започна истиот ден кога на 27 ноември стапи на сила прекинот на огнот во либанскиот конфликт. Извори запознаени со Хезболах рекоа дека групата не сака да се вклучи во големи битки во Сирија додека се фокусира на долгиот пат до закрепнување од големите загуби.
За бунтовничката алијанса, повлекувањето на Хезболах претставуваше драгоцена можност. „Само сакавме фер борба меѓу нас и режимот“, изјави за Reuters извор од сириската опозиција.
Падот на Асад е голем удар за иранското влијание на Блискиот Исток, кој доаѓа толку брзо по атентатот на Насрала и штетата што Израел му ја нанесе на Хезболах.
Од друга страна, Турција сега се чини дека е најмоќниот надворешен актер во Сирија, со трупи на теренот и пристап до водачите на бунтовниците.
Покрај обезбедувањето враќање на сириските бегалци, целите на Турција вклучуваат и намалување на моќта на сириските курдски групи кои контролираат големи делови од Североисточна Сирија и се поддржани од САД. Анкара ги смета за терористички групи.
Како дел од почетната офанзива, СНА поддржана од Турција зазеде големи делови од територијата, вклучувајќи го и градот Тел Рефаат, од курдските сили поддржани од САД. Во неделата, турски безбедносен извор изјави дека бунтовниците влегле во северниот град Манбиџ откако ги потиснале Курдите.
„Турција е најголемиот надворешен победник овде. Ердоган се покажа дека е на десната — или барем победничката — страна на историјата, бидејќи неговите сојузници во Сирија победија“, рече Бирол Баскан, политиколог од Турција и поранешен соработник на Институтот за Блискиот Исток.
