Минатата зима, Европејците се соочија со високи сметки за енергија бидејќи континентот брзо се одвикна од рускиот гас. Оваа година ЕУ е подобро подготвена, но сега уште една војна се заканува да ги разниша нејзините енергетски пазари.
Конфликтот меѓу Израел и Хамас се заканува да ги наруши односите на Европа со Блискиот Исток или дури да го вовлече Иран во директна конфронтација со Израел и неговите западни партнери. Иако пазарите засега се релативно мирни, кое било од овие сценарија може да предизвика хаос.
И покрај тоа, Европа е „опремена да се соочи со тесниот глобален пазар на нафта и дизел“, рече комесарот за енергија Кадри Симсон во интервју за Politico. Официјалните лица извлекоа лекции од руската војна против Украина и работат на градење „добро разбирање за сите наши ранливости за најдобро да се решат и да бидат подготвени за какви било инциденти или вонредни ситуации“.
Претставниците на ЕУ одржаа серија состаноци со земјите производители на нафта во последните недели, и старите пријатели како Норвешка и новите партнери како Алжир и Нигерија, за да се спречат можните нарушувања.
„Откако се појави кризата во Газа, ние сме соочени со два конфликти во европското соседство. Источниот Медитеран е важен театар за европската енергетска безбедност, бидејќи европската енергетска транзиција сè уште е заплеткана во геополитички неизвесности“, рече Симсон, припишувајќи го недостатокот на драма на пазарите „подготвеност и кризен менаџмент воспоставен од ЕУ за одговор на руската енергетска уцена“.
Борбите во Газа и во помала мера долж северната граница на Израел со Либан имаа само ограничено влијание врз нафтените пазари. Цените првично се зголемија по веста за нападот на милитантите на Хамас на 7 октомври и масовниот одговор на Израел, но клучниот репер сировата нафта „брент“ падна за 4,2 отсто оваа недела на околу 81 долар за барел, приближно ниво пред почетокот на насилството.
Пазарите избегнаа повторување од 1973 година, кога војната во Јом Кипур меѓу Израел и неговите соседи ги поттикна големите арапски производители, предводени од Саудиска Арабија, да го ембаргоираат нивниот извоз кон сојузниците на Израел. Односите во Заливот со Израел значително се подобрија во текот на изминатите 50 години: ОАЕ и Бахреин го признаа неговиот суверенитет според Абрахамскиот договор од 2020 година, додека Саудиска Арабија е во преговори да го стори истото.
Според тоа, трговците се обложуваат дека испораките на нафта ќе останат повеќе или помалку стабилни додека не се прошири конфликтот, според Виктор Катона, водечки аналитичар за сирова нафта во енергетската разузнавачка компанија Kpler.
Ризикот доаѓа повеќе од Иран, истакнува Катона. Во најлошото сценарио, ширењето на конфликтот може да доведе до тоа Иран да го прекине транспортот од арапските земји преку Ормутскиот Теснец. Иранската сурова нафта, иако под западни санкции, се извезува во големи количини во Кина.
„Ако Израел почне да напаѓа иранска територија, а Иран извезува помалку како резултат на тоа, тогаш Кина нема да има доволно сирова нафта и ќе мора да купува на друго место, што ќе ги зголеми светските цени. Тоа е спирала што веднаш се активира“, рече Катона.
Иако иранското теократско раководство постојано вети дека ќе ја уништи државата Израел и јавно ги поддржува нападите на Хамас, негира вмешаност во нивното планирање и извршување. Израелските одбранбени сили соопштија дека извршиле напади врз милитантни групи во Сирија кои се во блиски врски со иранскиот корпус на гардата на исламската револуција, но досега не погодиле цели во самиот Иран.
Пазарите на гас го почувствуваа понепосредното влијание на војната. Израел ги затвори славините на своето гасно поле Тамар неколку часа по ненадејниот напад на Хамас, поради извештаите дека ќе биде цел на ракетни напади.
Додека Израел произведува само релативно мали количини природен гас - околу 21 милијарда кубни метри минатата година, во споредба со руските 618 милијарди - тој е клучен извозник во соседен Египет, а прекините ги влошија редовните прекини на струја во земјата. Во меѓувреме, протокот продолжи, иако во помали количини.
Секоја ескалација со Иран би можела да влијае на пазарот на гас, како и на пазарот на нафта, имајќи предвид дека една третина од светскиот течен природен гас и една шестина од неговата нафта се испорачува преку Ормутскиот Теснец.
„Ако работите останат како што се, нема проблем, но ако дојде до војна во која е вклучен Иран и поради тоа е блокирана трговијата преку Ормутскиот Теснец, тогаш цените сигурно ќе се зголемат“, рече еден дипломат на ЕУ запознаен со преговорите за внатрешна енергетска стратегија.
„Сепак, сите големи играчи сакаат да избегнат ескалација, а Иран сака да го избегне тоа поради заканата од санкции“, инсистираше дипломатот.
Отсуство на тоа страшно сценарио, влијанието врз пазарите на гас во ЕУ веројатно ќе биде ограничено, вели Том Марзек-Мансер, шеф за анализа на гас во фирмата за пазарно разузнавање ICIS, но повеќе поради претходниот конфликт отколку последниот.
„Од европска перспектива на цените на гасот, сè уште изгледаме релативно добро и тоа главно се должи на слабата побарувачка. Многу индустриски потрошувачи сè уште користат значително помалку гас отколку пред енергетската криза минатата година, така што потрошувачката во Европа остана ниска“, рече Марзец-Мансер.
Според Европската комисија, земјите-членки колективно ја намалиле потрошувачката на природен гас за речиси 20 отсто пред минатата зима, при што индустријата го забавува производството, а обновливите извори на енергија играат многу поголема улога во производството на електрична енергија. И покрај ова, трошоците всушност се зголемија во октомври за прв пат од почетокот на војната, што е ран знак дека бизнис секторот можеби привремено се обидува да ја врати изгубената продуктивност.
Но, иако резервите на гас во ЕУ се пополнети повеќе од 99 отсто пред предвиденото, цените остануваат постојано високи низ целиот континент во споредба со другите региони. Ова значи дека Европејците се повеќе изложени на краткорочни скокови на цените на енергијата, при што индустријата потенцијално ќе мора повторно да забави доколку сметките станат неприфатливо високи.
„Ние сме во многу подобра ситуација отколку во 2022 година. Имаме повеќе топлински пумпи, електрани се вратија, кои ги немавме на располагање минатата година, а изградивме и повеќе терминали за течен природен гас“, рече Георг Захман, постар соработник во енергетскиот тинк-тенк Bruegel. Меѓутоа, ако земјите-членки го изгубат фокусот на намалување на побарувачката и се обидат да ги фаворизираат своите индустрии со субвенции, предупреди Захман, тоа може да предизвика расипничка трка „која во суштина е на сечија штета“.
Во исто време, зимата во Европа повеќе не е она што беше. Рекордни температури се забележани низ светот во изминатите четири месеци, а минатата зима беше втора најтопла забележана на континентот досега. Иако тоа може да биде добра вест за снабдувањето со фосилни горива на краток рок, тоа е веројатно лоша вест за речиси сè друго на не толку долг рок.
