Иако цената на сировата нафта се стабилизираше во границите од 80 до 90 долари за барел во последните два месеци, најнов проблем може да биде цената на дизелот. Недостиг на дизел се појави не само во ЕУ туку и во САД, а тоа ќе доведе до зголемување на цените.
Иако најдоцна од мај трговците со суровини предупредуваат на голема опасност од недостиг на дизел горива, дури во последниот месец видовме знаци на недостиг во ЕУ и во САД. Пред војната во Украина, 15 отсто од дизелот потрошен во ЕУ се увезуваше од Русија.
Постојат три извори на поскапувања на горивото во ЕУ, кои со текот на времето се прелеале и во САД. Првиот проблем влече корени во пандемијата, кога многу рафинерии затворија или го намалија производството бидејќи пазарната цена беше ниска. Ова нема врска само со дизелот, туку со целиот пазар на јаглеводороди и нивните производи.
Како што наеднаш падна побарувачката, таа подоцна нагло закрепна. По падот, беше релативно лесно да се запре производството, како на нафтените извори, така и на рафинериите, но многу потешко и поскапо е да се рестартира производството во ситуација на нагло закрепнување на побарувачката.
Друга причина за поскапувањето на дизелот е поврзана со поскапувањето на природниот гас. Во 2022 година, високите цени на таа енергија принудија многу потрошувачи да се префрлат на дизел, што дополнително ја зголеми побарувачката. Во месеците по почетокот на војната во Украина, увозот на дизел од Русија дури се зголеми, во некои месеци за една петтина повеќе отколку во истите месеци од претходните години.
Освен што се користи како гориво за патнички автомобили, дизелот се користи и како главно гориво за транспортни возила, автобуси и во индустријата. До 2020 година половина од вкупниот увоз на дизел во ЕУ доаѓаше од Русија, а до почетокот на 2022 година речиси 60 отсто.
Работите да бидат уште полоши, работниците во француската рафинерија започнаа серија штрајкови во октомври, што доведе до проблеми со снабдувањето со бензински пумпи. На 8 октомври 20,7 отсто од бензинските пумпи во Франција имале проблем со снабдување на возачите со барем едно гориво, а неделата пред тоа речиси 30 отсто.
Штрајковите го намалија производството на рафинеријата за 60 отсто, принудувајќи некои бензински пумпи да се затворат, а други да чекаат со часови. Француската држава мораше да ги ослободи стратешките резерви бидејќи недостигот почна да се прелева на индустријата, особено на производството на шеќер.
Синдикатите побараа покачување од 10 отсто поради големиот пораст на трошоците за живот и зголемувањето на профитот на енергетските компании. Esso France, подружница на американскиот ExxonMobil, договори со синдикатите зголемување на платите за 6,5 отсто во 2023 година и бонус од 3.000 евра. Втората по големина француска нафтена компанија TotalEnergies постигна договор со повеќето свои синдикати за просечно зголемување на платите за 7 отсто следната година.
Потресите брзо се почувствуваа и во САД. Американската Администрација за енергетски информации (EIA) објави дека залихите на дизелот се на најниско ниво од 2008 година, со тенденција на дополнително опаѓање. Иако сегашните цени се пониски отколку во јуни и јули, кога се движеа од 5,5 до 6 долари за галон (4,55 литри), тие повторно се зголемуваат во пресрет на зимата.
Американските рафинерии трајно го намалија капацитетот на почетокот на пандемијата, кога побарувачката за гориво опадна, додека други ги затворија фабриките за да ги претворат во рафинерии за биогориво. Рафинериското производство сè уште не е вратено на нивото од почетокот на 2020 година.
Некои рафинерии се во средина на редовно одржување или имаа непланирани исклучувања, па потенцијалниот капацитет падна за 9 отсто под нивото од 2017 година. Ситуацијата е особено лоша на источниот брег, а моментално има само 25 дена резерви низ цела САД. Ова се однесува на ситуација кога производството целосно би запрело, што нема да се случи, но добро го илустрира проблемот. Според некои проценки, залихите на дизелот се најниски од 1951 година.
Администрацијата на претседателот Бајден не ја отфрли можноста за целосна забрана за извоз на дизел, но рафинерите се противат. Воведувањето на таква политика би било особено штетно за ЕУ, која се обидува да се ослободи од енергетската зависност од Русија која се развива со децении.
Иако во последната деценија интензивно се работи на енергетскиот премин од фосилни горива кон „зелена“ енергија, потрошувачката на фосилни горива всушност се зголемува. Порасна не само потрошувачката на нафта и гас, туку и јагленот, кој се смета за еколошки најштетен извор на енергија.
Дури и еколошки свесната Германија почна да ги става во функција старите електрани на јаглен од почетокот на војната во Украина, а јавноста беше шокирана од веста дека дел од паркот со ветерници се урива за да се прошири рудник за јаглен во близина на градовите. од Келн и Дизелдорф.
Движењата на пазарот, кои ќе се одразат на производството, потрошувачката и цената на дизелот, се само дел од пошироката приказна. Енергетската транзиција кон избори за обновливи извори на енергија, лошата стратегија на оваа транзиција, зависноста на ЕУ од енергетските извори од Русија, прекините на производството и потрошувачката за време на пандемијата итн., ситуацијата е хаотична.
Сепак, ЕУ успева да се „откачи“ од изворот на јаглеводороди од Русија, оваа повеќедецениска зависност не може да се врати без последици. А една од тие последици е и поскапувањето.
Иако падот на цената на сировата нафта во последните месеци се очекуваше да стави крај на растот на инфлацијата, новиот извор на раст на цените е проблемот со рафинирањето, производството и понудата. Сировата нафта, заедно со даноците, го сочинува најголемиот дел од цената на дизелот, но на крајот цената се формира според понудата и побарувачката. Намалениот капацитет на рафинериите, штрајковите и другите извори на намалено рафинериско производство претставуваат пад на понудата, што доведува до пораст на цената.
Без пад на потрошувачката нема да има долгорочен пад на цените. А тоа значи дека цените на енергијата не можат да се стават под контрола без рецесија. Изборот сè уште е помеѓу рецесија и раст на цените. Доколку инфлацијата се покаже како постојана до крајот на 2022 година, светот е во период на низок економски раст со континуирани поскапувања.
Тоа ќе биде прва ваква ситуација од 70-тите, стагфлација. Засега нема знаци дека инфлацијата запира, а растот на БДП е само толку висок што не може да се зборува за криза. Економската ситуација во 2023 година би можела да биде многу полоша од краткорочна криза, со опасност да се повтори стагфлацијата од 70-тите години на минатиот век.
