Во глобалната трка на државите за набавка на вакцини против коронавирусот често може да се слушне дека Европската Унија „пропаднала“, особено во споредба со нејзиниот западен сојузник САД или поранешната членка Обединетото Кралство. Сепак, иако е вистина дека стапката на вакцинација е пониска отколку во тие земји, исто така е точно дека ЕУ има поинаков пристап во овој процес, но дека, како што велат некои експерти, е „измамена“ затоа што фармацевтските компании не ги почитувале нивните договори за испорака на вакцината.
Унијата, меѓу другото, одлучи да извезува половина од произведените вакцини, сметајќи дека тоа е потребно за да се почитува принципот на солидарност, за кој се залага и дека тоа е нејзина глобална одговорност. Се сметаше дека производството на вакцини е комплицирана деловна активност со висока технологија, така што оние земји што се во можност да се вклучат во тоа имаат одговорност да насочат дел кон земјите што не можат толку лесно да добијат вакцини. Во исто време, Европската Унија е меѓу производителите што обезбедуваат најмногу вакцини за механизмот КОВАКС. Од друга страна, САД со закон забранија извоз на вакцини, а Обединетото Кралство со договор.
Според достапните податоци објавени од организации кои го следат процесот на имунизација, европските земји кои ја произведуваат вакцината, како Германија, Белгија и Холандија, направија доволно за половина од нивната популација да се вакцинира со првата вакцина. Ако сето тоа го чуваа во себе, како што тоа го стори Обединетото Кралство, ќе беа пред неа, на приближното ниво што сега е САД.
Сепак, европските производители ги извезуваа своите вакцини, претежно во Обединетото Кралство и во земји како Мексико, Чиле, Канада, а во помала мерка и во САД и во Србија. Европската комисија наведе дека во Унијата се произведени 100 милиони вакцини, што значи дека ЕУ, како и Обединетото Кралство, произведе доволно вакцини за 20 проценти од населението. Во Британија, 40 проценти од населението ја примило првата доза вакцина (половина од тоа е увезено), додека ЕУ е на 12-14 проценти на вакцинација на населението.
ЕУ постигна договор меѓу членките да купуваат вакцини колективно, што е исто така чин на солидарност меѓу земјите што произведуваат вакцини и оние кои немаат производство. Така, вакцините во ЕУ се дистрибуираат врз основа на популацијата.
Петар Поповиќ, доцент на Факултетот за политички науки во Загреб и експерт за меѓународни односи, смета дека ова во принцип беше добар план ЕУ да преговара со фармацевтски компании во име на сите земји-членки.
Тој објаснува дека на овој начин се избегнува фармацевтските компании „да направат астрономски придобивки манипулирајќи со цената“, бидејќи, како што вели, ја чуваат договорената цена со одредена земја во тајност. Меѓутоа, во овој случај, ЕУ е единствениот купувач што ќе ги дистрибуира вакцините пропорционално на сите земји-членки според испорака на нарачаниот производ.
„Покрај тоа, ЕУ однапред и плати на AstraZeneca, пред да се произведе вакцината, со што де факто се постигнува пониска цена за сите земји-членки. Во спротивно, сите дваесет и седум членки ќе бидат оставени самостојно да преговараат со фармацевтски компании кои ќе можат да поставуваат услови и цени со предвидлив исход; богатите европски земји би ги купиле сите дози (по многу повисока цена), додека посиромашните членки ќе останат без нив.
Генерално, ова повторно ќе доведе до „вакцинациски национализам“, меѓутоа Поповиќ смета дека тоа не е причина за денешната критична состојба, туку последица на системот во кој доминираат „неколку фармацевтски компании и неколку големи сили од кои зависи целата дистрибуција на вакцините”.
„Тоа не е национализам; тоа е систем на вакцинален империјализам. Димензијата на „националистичкиот“ конфликт на државите е во „грабежот за вакцини“ и тоа е секундарно во однос на фактот колку моќ е акумулирано од неколку компании, чиј монопол е заштитен со интелектуална сопственост според одредбите на СТО и кои поради нетранспарентност можат да ги прекршат договорите, што е всушност случај со конфликтот меѓу AstraZeneca и ЕУ“.
Ова е уште една причина зошто ЕУ „заостанува“ во процесот на имунизација – производителите на вакцини не ги почитуваат своите договори. Најновиот пример е компанијата „Џонсон и Џонсон“, кои ја откажаа испораката на вакцини во ЕУ, откако САД ја паузираа вакцинацијата за да тестираат сериозни негативни ефекти, како што е згрутчување на крвта. Слично беше и претходно, во случајот на AstraZeneca, која не го почитуваше својот договор со ЕУ. Имаше проблеми и со договорот со Обединетото Кралство, но сепак во оваа земја беа испорачани повеќе дози.
„AstraZeneca не се придржуваше до договорот, доставувајќи само третина од нарачаните дози на ЕУ“, вели Поповиќ. Сепак, тој не смета дека решението за оваа ситуација е одобрување вакцини од незападни производители, кинески и руски, иако некои членки на ЕУ се обидуваат да ги надоместат недостатоците на вакцините со преговарање за руската Спутник V или кинеската Sinopharm.
Поповиќ е на мислење дека тоа не е пожелно не само од геополитички причини за ширење влијание во Источна и Југоисточна Европа, туку и поради фактот што ЕУ плати за производ што не и беше доставен и има право на надомест.
„Сепак, продорот на кинеските и руските вакцини од страна на ЕУ не може да се спречи со кој било друг аргумент освен здравствената безбедност и купувањето време преку постапката за одобрување на производот од страна на Европската агенција за лекови. Во таа наковална меѓу англо-американските компании што ги кршат договорите и продирањето на руски и кинески производи што со себе носат политичко влијание насочено кон поткопување на европското единство, Франција е навистина земја која најмногу вложува во силната институционална консолидација на ЕУ. Политички, воено и медицински, Франција, предводена од Германија, има за цел да ја направи ЕУ глобална сила “.
Ваквото доцнење при испороката влијае не само на ЕУ, туку и на целиот свет, додека нецелосната вакцинација му дава време на вирусот да мутира, како што покажува и третиот бран. Затоа има потреба од ефикасна меѓудржавна соработка на глобално ниво, смета Поповиќ.
Затоа, единственото решение, додава тој, е ЕУ да изврши притисок врз компаниите да ги испорачаат купените вакцини. Сепак, и тука има проблем. Ова е токму она што доведува до „вакцинациски национализам“.
„Притисокот врз компанијата да извршува испораки исклучиво до ЕУ, без оглед колку е оправдано, всушност е блокада на испораки во други земји и претставува биомедицински протекционизам. Опасноста од таквата политика е дека ЕУ нема да го реши својот основен проблем за снабдување и дистрибуција, туку ќе ја влоши ситуацијата со предизвикување верижна реакција на блокада на други земји“, заклучува Поповиќ.
