Секоја заедница во светот се соочува со разни форми на насилство и додека за повеќето од нив се известува на дневно ниво во мејнстрим медиумите, за злоделата што се извршуваат зад затворени врати, во домовите на жртвите, ретко се слуша и уште поретко се зборува и се пишува во медиумите, без сензационализам. Сексуалното насилство и родово базираното насилство најчесто се јавуваат во средини каде постои општ недостиг на почитување на човековите права.
Постојат многу митови и стереотипни ставови за родово базираното насилство, кои го обликуваат начинот на кој општеството гледа и реагира на насилството извршено врз жените. Таквите митови и ставови се штетни затоа што имаат тенденција да го вперуваат прстот кон преживеаните од насилството, наместо да ги сметаат извршителите на насилството одговорни за нивното однесување. Исто така, можат да направат дополнителна штета на жените кои доживеале насилство и можат да ги спречат здравствените работници да обезбедат соодветна медицинска нега. Затоа е од суштинско значење сите чинители, вклучувајќи ја јавноста, да ја разберат разликата помеѓу митот и фактите, со цел да ја разберат состојбата на лице кое преживеало насилство, неговите потреби и да одржат професионален и непристрасен став.
Европската конвенција за спречување и борба против насилството врз жените и семејното насилство (Истанбулска конвенција) е најсеопфатниот меѓународен договор за човекови права за спречување и борба против насилството врз жените и семејното насилство. Во 2017 година, ЕУ ја потпиша Истанбулската конвенција. По шест години дискусии, ЕУ официјално пристапи кон Истанбулската конвенција во јуни 2023 година. Пристапувањето на ЕУ е силна симболична посветеност и го отвора патот за подобрување на правната ситуација за жртвите на насилство.
Во 1977 година, ОН го признаа 8 март како Меѓународен ден на жената, но во 2023 година, речиси половина од европските жени ќе доживеат барем еден облик на семејно насилство во својот живот, а помеѓу 2010-2021 година најмалку 6.593 жени биле убиени од машки член на семејството или партнер.
Но, ја губиме оваа „тивка војна против жените“ - мрежата EURACTIV откри дека европските влади не успеваат да соберат веродостојни, споредливи податоци за семејно насилство, силување и фемицид, со разлики во правните дефиниции и криминализација на формите на родово базирано насилство.
Податоците со слаб квалитет, полни со дупки и недоследности, кога се надополнети со недостаток на прекугранични рамки, ги поткопуваат националните и напорите ширум ЕУ за испорачување правда, обезбедување заштита и добивање пресуди.
Европското женско лоби изјави за EURACTIV дека недостигот на достапни податоци, како и немањето соодветни дефиниции за фемицид или семејно насилство на национално или на ниво на целиот блок, е проблематичен.
„Недостигот на податоци е драматичен во однос на ЕУ: обемот на проблемот е многу потценет според извештаите од женските организации; женските организации се свесни дека постојните бројки не ни ја даваат целосната слика. Во реалноста, ситуацијата е многу полоша и затоа, воспоставените политики не се во можност целосно да го решат феноменот“.
Тие додадоа дека „многу години“ не можат целосно да ја квантифицираат големината на ситуацијата. „Нема оцена за ЕУ во доменот на насилството поради недостаток на споредливи податоци ширум ЕУ“, велат тие во писмените коментари за EURACTIV.
UN Women го дефинира фемицидот како „намерно убиство со родова мотивација“.
Франција не го признава фемицидот како правен концепт, но јавните дебати продолжуваат за негово вклучување. Евидентирањето на бројот на фемициди главно паѓа на невладините организации како што е Nous Toutes, кои забележаа зголемување од 102 во 2020 година на 147 во 2022 година. Што се однесува до семејното насилство, во 2020 година се регистрирани над 159.000 случаи, што е зголемување од 10% во 2019 година, со 87% жени жртви. Сексуалното насилство исто така е зголемено за 30% помеѓу 2017-2022 година.
Австрија официјално не ги ажурирала податоците за фемицид од 2020 година. Сепак, податоците помеѓу 2016 и 2018 година открија дека таа е единствената земја во ЕУ каде што биле убиени повеќе жени отколку мажи: во 2017 година, 27 од 48 жртви биле жени. Властите, исто така, не успеаја да соберат информации за силување, семејно насилство и пресуди. Најверодостојните податоци што EURACTIV можеше да ги најде од 2014 година покажуваат дека 20% од жените доживеале еден облик на насилство од 15-годишна возраст, 15% доживеале демнење, 38% психолошко злоставување и 35% доживеале сексуална злоупотреба.
Во Белгија, владата исто така не успева да го регистрира бројот на фемициди, но според StopFeminicide, платформа која ги следи фемицидите врз основа на медиумски извештаи, имало најмалку 24 фемициди во 2022 година, 22 во 2021 година, 27 во 2020 година, 25 во 2019 година, 39 во 2018 година, а 43 во 2017 година. Во 2023 година веќе се извршени три фемициди. Што се однесува до семејното насилство, Amnesty проценува дека секоја година во Белгија се прават повеќе од 45.000 пријави за насилство од интимен партнер.
Во Чешка, владата евидентира случаи на насилство врз жените, иако концептот на семејно насилство не е препознаен. Тој забележа повеќе од 100% зголемување од 616 во 2021 година на 1.418 во 2022 година, но немаше податоци за фемицид. Според ROSA – Centre for Women, во изминатите 20 години се извршени околу 200 случаи на фемицид. Чешкото женско лоби соопшти дека побарувачката за помош за жените на кои им е потребна исто така е зголемена, поттикната од пандемијата COVID-19.
Бугарија е малку подобра во водењето евиденција. Иако владата нема централизиран регистар за евидентирање на сите случаи на семејно насилство, податоците на Министерството за внатрешни работи покажуваат зголемување на пријавите од 22.591 во 2019 година на 27.557 во 2021 година. Бројот на фемициди, исто така, се зголеми во последните три години, со вкупно 132 жртви меѓу 2018 и 2022 година. Меѓутоа, бугарската влада нема централизиран регистар за евидентирање на сите случаи на семејно насилство, со што се ризикуваат дупки во податоците.
Во Германија, фемицидот и семејното насилство исто така отсуствуваат од кривичниот законик и наместо тоа се класифицирани заедно со други убиства и „телесни повреди“, со што податоците уште еднаш се заматуваат. Достапните податоци, сепак, покажуваат дека една жена е убиена од член на семејството или сегашен или поранешен партнер на секои три дена, а 13 жени биле убиени во 2021 година кога беа објавени најновите податоци. Според ноемврискиот извештај на германската Федерална криминалистичка агенција, во 2022 година биле регистрирани 143.000 жртви на семејно насилство, од кои 80% биле жени, додека 79% биле мажи сторители.
Надвор од ЕУ, во Албанија, 53% од жените ќе доживеат барем еден облик на семејно насилство во својот живот - една од највисоките стапки на континентот. Околу 4.000 жени го осудија насилството во 2022 година, година кога беа издадени 150 налози за заштита. Од 2019 година, 23 жени во Албанија биле убиени од партнер или поранешен партнер, според мониторингот на граѓанското општество. Фемицидот не е концепт во албанското право, ниту семејното насилство, наместо тоа, се класифицира под „семејно насилство“.
Во САД, фемицидот не се препознава како деликт различен од убиството, но семејното насилство е признаено како кривично дело на федерално ниво. Тешко е да се дојде до национални податоци за злосторства и пресуди, но се проценува дека три жени во САД се убиени од интимен партнер секој ден.
Законот за спречување и заштита од насилство врз жени и семејно насилство во Република Северна Македонија се имплементира од мај 2021 година, и во моментов Министерството за труд и социјална политика (МТСП) располага само со податоци за семејно насилство, по кои постапуваат центрите за социјална работа на територијата на земјата. Со новиот Закон за спречување и заштита од насилство врз жени и семејно насилство предвидена е посебна глава која се однесува на воспоставување на системот на база на податоци за жртви на родово базирано насилство. МТСП има формирано работна група за изготвување на подзаконски акти кои произлегуваат од новиот Закон. Во оваа работна група членуваат стручни лица од надлежните институции и граѓански организации, со поддршка од меѓународни организации. Во моментот се работи на изготвување на подзаконски акти, меѓу кои се и подзаконските акти за воспоставување и собирање на база на податоци за насилство врз жени и семејно насилство од страна на надлежните институции и тоа: Министерство за труд и социјална политика, Министерство за внатрешни работи, Министерство за здравство и Министерство за правда, како и судовите и јавните обвинителства.
Според статистиката на центрите за социјална работа, бројот на жртви на семејно насилство лани се намалил за 4,3 проценти во однос на 2021 година, но од стартот на 2023 година зачестија насловите во медиумите за нападнати, силувани, претепани, па дури и убиени жени.
Според податоци од Државниот завод за статистика и други институции надлежни за оваа проблематика, семејниот дом е најнебезбедното место за жртвите на семејно и родово базирано насилство, а загрижувачки е фактот дека голем број од жртвите не го пријавувале насилството со кое се соочувале. Стравот од осуда од околината, предрасудите, целосно изгубената доверба во институциите, финансиската зависност од партнерот, но и фактот дека многу мал број од жените во Македонија поседуваат имот на свое име се едни од најчестите причини поради кои значителен број жени остануваат под ист покрив со насилникот.
Поразителен е и Извештајот на ОБСЕ во кој се забележува дека:
„Во Македонија, за разлика од земјите од ЕУ, трипати е поголем бројот на жени кои сметаат дека семејното насилство е приватна работа, нешто што треба да остане во семејството, а една третина од жените сметаат дека жената треба да му се покори на мажот дури и кога не се согласува со него и дека тој има право да покаже кој е главен во куќата.“
Загрижувачки се наодите во последниот Извештај на Европската комисија за Р. Северна Македонија (2023) во делот за фундаментални права, објавен на 8 ноември. Особено важни се наодите и препораките за Поглавје 23 кое се однесува на фундаменталните права.
Имено, во Извештајот, во делот за фундаментални права нотирано е следново:
- Усвоени се значајни измени на Кривичниот законик во Февруари 2023 година, со кои се регулираат кривичните дела на родово засновано насилство.
- Собранието на Р. Северна Македонија треба да направи именувања во независните и регулаторните тела врз основа на заслуги (мерит). Функционалната независноста на телата за човекови права мора да се гарантира во секое време. Ова значи, меѓу другото, издвојување на доволно финансиски средства од Државата за спроведување на вакви активности и програми.
- Специјализираните услуги за жртви на родово базирано насилство не се во согласност со минималните стандарди на Истанбулската Конвенција. На овие услуги сè уште им треба јакнење и соодветно финансирање за да се исполнат стандардите.
- Целосното спроведувањето на Истанбулската конвенција останува предизвик. Иако Законот за спречување и заштита од насилство врз жените и семејно насилство беше донесен во 2021г., сепак дел од подзаконските акти сè уште не се донесени. Имплементацијата, исто така, не може да се спроведе поради недостаток на соодветно финансирање, ефективни оперативни процедури и програми за реинтеграција на жртвите на родово базирано и семејно насилство.
- Жртвите на родово базирано и семејно насилство се соочуваат со повеќе предизвици во пристапот до здравствени услуги поради недостаток на соодветно обучен персонал и ограничени сместувачки капацитети.
- Постојани родови јазови постојат и во вработувањето и во учеството во работната сила. Кај работоспособното население, 46% од жените постојано се надвор од работната сила во споредба со 23,3% од мажите. Јазовите се уште поголеми за маргинализираните жени.
- Првиот национален индекс за родова еднаквост, објавен во 2019 г., сè уште не е ажуриран. На релевантните институции им недостасува капацитет и координација потребни за соодветно собирање и анализа на родовите статистики.
Националната мрежа против насилство врз жени и семејно насилство секоја година подготвува и доставува поднесоци за овој извештај. Имено, Мрежата заедно останатите граѓански организации, подготвува и поднесува извештаи до Делегацијата на Европската Унија, како и до Генералниот директорат за соседство и преговори за проширување на Европската Унија (DG NEAR). Дополнително, веќе 6 години по ред, тимот на Мрежата има свои претставнички на Неделата на застапување во Брисел, каде директно и детално се споделуваат релевантните случувања во областа на родова еднаквост и родово базирано насилство во Р. Северна Македонија со институциите на Европската Комисија.
Целиот извештај може да се прочита на ОВОЈ ЛИНК.
Асоцијација за здравствена едукација и истражување ХЕРА сподели корисен леток во кој ги издвојува најчестите показатели дека една девојка или жена е жртва на насилство од нејзиниот партнер/сопруг. Повеќе информации можете да најдете ТУКА.
