Научните откритија за универзумот кои ѝ станаа познати на јавноста во последните неколку години значително придонесоа за популаризација на приказната за потеклото на самиот универзум и сите појави поврзани со него. Една од нив е секако приказната за потеклото на темната материја и првите звуци во универзумот.
Пред ѕвездите или планетите, пред црните дупки и белите џуџиња, дури и пред атомите или зраците на светлината, универзумот одекнувал со нешто изненадувачко - звук. Овој исконско брмчење се движело со половина од брзината на светлината низ прегреана плазма од бариони, фотони и темна материја.
Неколку стотици илјади години подоцна, плазмата исчезнала како утринска магла, а вселената одеднаш „паднала“ и замолкнала.
Сепак, сè уште е можно да се фатат одгласите на овие први воздушни бранови што се шират низ раниот универзум, а научниците најмногу се занимаваат со она што тие го нарекуваат исконски звучни бранови, исто така познати како барионски акустични осцилации (БАО).
„Гравитациското влечење на темната материја во раниот универзум на некој начин создало 'бунари', повлекувајќи ја плазмата навнатре. Плазмата, сепак, била толку жешка што создала и спротивставена надворешна сила. Фотоните создале притисок на зрачење што се борело против гравитацијата и сè истуркало назад. Оваа борба создала акустични осцилации – звучни бранови“, објаснува професорката Лариса Сантос.
Ако човекот, теоретски, постоел во епохата на барионските акустични осцилации, тој најверојатно немало да слушне ништо.
„Звуците биле околу 47 октави пониски со огромни бранови должини од околу 450.000 светлосни години. Овој неверојатно длабок, тивок 'татнеж' патувал низ 'медиум' до кој дури и нашите најмоќни телескопи не можат да навлезат. Колку подлабоко гледаме во вселената, толку подалеку гледаме во неговата историја. Сепак, досега можеме да видиме само како електричните полнежи од неврзаните протони и електрони во овие рани фази на универзумот континуирано ја расфрлале светлината, создавајќи непробојно случаен сјај“, пишува BBC.
Еден од оние телескопи кои успеале да фатат БАО ехо од раниот универзум е „Планк“, а научниците успеале да го „преведат“ тој звук во звучни фреквенции.
Потоа, на возраст од околу 379.000 години, универзумот се оладил доволно за протоните и електроните да се спарат за да ги формираат првите неутрални атоми на водород.
„Плазмата исчезнала, оставајќи го универзумот наеднаш драматично проѕирен на светлината. Во истиот момент, битката помеѓу радијацијата и гравитацијата завршила, БАО престанале, а универзумот замолкнал“, се вели во извештајот.
Сепак, експлозијата на светлосната енергија што се раширила низ универзумот била толку моќна што сè уште ги мачи физичарите, 13 милијарди години подоцна.
„Тоа е сигнал познат како космичка микробранова позадина (ЦМБ). Тоа е најстариот и најдетален визуелен запис од раниот универзум“, истакнува Сантос.
Таа исто така наведува дека БAO не само што навестуваат како звучел раниот универзум, туку служат и како водич за мерење на ефектите на друг невидлив феномен - темната енергија.
„Темната енергија предизвикува универзумот да се шири. Нејзините ефекти се насекаде, но нејзината природа е непозната. Проучувањето на скалата на БAO на различни растојанија од Земјата, исто така ни кажува како ефектите на темната енергија се менувале во текот на историјата на универзумот“, објаснуваат научниците.
Еден од оние радио телескопи кои треба да се занимаваат со оваа проблематика во иднина е телескопот Bingo кој ќе се наоѓа во Бразил.
Со помош на статистички пресметки, научниците ќе ги анализираат податоците од радио телескопите за да лоцираат милиони галаксии. Тие, исто така, имаат намера да ги испитаат нивните релативни растојанија и да се обидат да дојдат до заклучок за тоа како темната енергија влијаела на БAO во таа ера.
Сè, како што истакнуваат, се заснова на мапирање на интензитетот на водород.
„Bingo ќе погледне назад во доцниот универзум кога темната енергија веќе доминирала со проширувањето. Овој радио телескоп и други слични експерименти бараат гас што живее во галаксиите. Тоа е поим за тоа каде е материјата“, вели Синтиа Чиан, канадска професорка по физика.
Научниците кои работат на овој проект се надеваат дека преку вакви проекти и со анализа на БAO ќе откријат уште повеќе за минатото на универзумот и дека ќе можат да го „пробијат“ ѕидот од плазма дебел 379.000 години кој би можел да обезбеди податоци за т.н. епоха на надувување на универзумот, која според повеќето го претставува периодот во кој универзумот се ширел со брзина поголема од брзината на светлината.
„Барионските акустични осцилации постојат само неколку стотици илјади години, но тие помогнале во создавањето и им помагаат на научниците да ја раскажат приказната за невидливиот универзум од неговиот прв момент до последниот“, заклучува BBC.
