Додека руската агресија против Украина трае веќе 12 дена, тезите изнесени од руската пропагандна машина како оправдување за нејзината „специјална воена операција“ продолжуваат нашироко да кружат низ социјалните мрежи и пошироката јавност. Се разбира, во интерес на Русија е да го сврти вниманието од нејзините наводни воени злосторства - од самата агресија до неселективно бомбардирање на цивили - кон тезата за наводната украинска (и западна) одговорност за оваа војна.
Затоа, Index.hr во низа текстови се осврна на најчестите обвинувања против Украина кои доаѓаат од рускиот режим или неговите симпатизери и апологети, во обид што е можно пообјективно да утврди дали се вистинити.
Ова е трет таков текст, во кој хрватскиот медиум се занимава со две популарни обвинувања: дека Западот ја измамил Русија затоа што ветил дека нема да се шири на исток, а уште помалку кон Украина, и за наводната украинска воена, па дури и нуклеарна закана за Русија.
Мит: Зеленски сака нуклеарно оружје, НАТО ќе постави ракети во Украина
„Целиот тек на настаните и анализата на добиените информации покажуваат дека конфликтот на Русија со овие сили (украинските) е неизбежен. Прашање на време е: се подготвуваат, чекаат вистинско време. Сега тие исто така тврдат дека имаат нуклеарно оружје. Нема да дозволиме тоа да се случи“, рече рускиот претседател Владимир Путин во говорот во кој јаа најави и се обиде со лаги да ја оправда агресијата врз Украина.
Украина се откажа од својот значителен нуклеарен арсенал по распадот на Советскиот Сојуз и го испрати во Русија според Договорот од Будимпешта од 1994 година, за возврат да добие навидум безвредни гаранции дека нејзиниот територијален интегритет и суверенитет ќе бидат почитувани, со Русија, Соединетите Американски Држави и Велика Британија како гаранти.
Причината за лагата за нуклеарните аспирации на Украина беше говорот на украинскиот претседател Володимир Зеленски на Конференцијата за безбедност во Минхен, неколку дена пред инвазијата, каде што тој рече дека ќе „отпочне консултации за Меморандумот од Будимпешта“ поради руската окупација на украински територии.
Како што дознава Faktograf во својата анализа, Зеленски не објавил дека неговата земја има намера да направи нуклеарна бомба, туку само дека ќе се повлече од Договорот од Будимпешта доколку потписниците на договорот по четврти пат го игнорираат украинскиот повик за разговори. Дури и ако тоа значи размислување за обнова на нуклеарен арсенал - а не значи - ќе бидат потребни години и ресурси кои релативно сиромашна Украина едноставно ги нема.
Во Украина нема ракетни системи на НАТО, во Романија има одбранбен систем
Путин, исто така, инсистира дека НАТО ѝ се заканува на Русија и поставува проектили и слично опасно оружје на „тремот на нашата куќа“, како што рече во декември, а во ноември шпекулираше за поставување балистички ракетен систем на НАТО во Украина и предупреди дека ќе тој случај „времето на летот до Москва ќе биде седум до десет минути, а пет минути во случај на поставување хиперсонично оружје“.
Но, ниту САД, ниту НАТО поставија ракетен систем од ваков тип во Украина, ниту пак има планови да го сторат тоа. НАТО моментално има точно еден противракетен систем во Источна Европа, Aegis Ashore во Романија, кој има за цел да ги „открие, следи, ангажира и уништи“ непријателските балистички ракети.
Ракетите распоредени во Егис немаат офанзивен капацитет, односно не можат да погодат цели на земја, а системот во Романија нема инфраструктура за да истрела такви ракети, наведува НАТО на официјалната веб-страница. Во Полска оваа година треба да се активира уште еден таков систем.
Според Deutsche Welle, точно е дека ваквите ракетни системи теоретски можат да носат боеви глави и за кратко време да стигнат до Русија. Сепак, Русија ја отфрли понудата на НАТО да провери дали навистина е инсталирано оружје на овој противракетен систем како дел од контролата на вооружувањето.
Исто така, точно е дека НАТО почна да испраќа војници во своите источни членки: Литванија, Латвија, Естонија и Полска. Но, тоа беше направено само две години откако Путин го окупираше и анектираше Крим во 2014 година. Дополнително, овие меѓународни единици, како дел од мисијата за засилено присуство на фронтот, заедно броат околу 5.000 војници, така што тврдењето дека тоа е закана за Русија, која држи под оружје околу 850.000 војници, е прилично несериозно.
(Полу) вистина: На Русија ѝ беше ветено дека НАТО никогаш нема да се прошири на исток
Уште во преговорите со НАТО и САД кои Русија очигледно ги водеше „со прекрстени прсти“, нејзиното главно барање беше правно обврзувачка гаранција на НАТО дека нема да дозволи Украина и Грузија да станат нејзини членки.
Главниот аргумент на Путин и неговите функционери е тезата дека Советскиот Сојуз, пред обединувањето на Западна и Источна Германија во 1990 година и потоа, добил ветување од европските и американските лидери дека НАТО нема да се прошири на исток.
„Ниту една педа на исток“, му вети американскиот државен секретар Џејмс Бејкер на Михаил Горбачов на состанокот на 9 февруари 1990 година. Путин, наведувајќи го ова ветување, го обвини Западот дека ја измамил Русија во неговиот познат говор на Минхенската безбедносна конференција во 2007 година.
Ден откако Бејкер му ветил на Горбачов, тогашниот западногермански канцелар Хелмут Кол исто така му рекол на Горбачов дека „се разбира НАТО не може да ја прошири својата територија на сегашната територија на ГДР (Источна Германија).
Ветувањето го повтори тогашниот генерален секретар на НАТО, Манфред Ворнер во говорот на 17 мај 1990 година, кога рече дека „фактот што сме подготвени да не испраќаме сили на НАТО надвор од германската територија, му дава на Советскиот Сојуз цврста гаранција за безбедноста“ што Путин го цитираше во неговиот говор во Минхен.
„Бесрамно нè измамивте“, му рече Путин неодамна на Западот, не криејќи ја својата огорченост што верува дека и Западот и Украина го предале.
Но, два детали во оваа приказна се клучни.
Прво, таквото вербално ветување никогаш не било формализирано во правните документи и договори, најмногу затоа што тогашниот претседател Џорџ В. Буш сметал дека Бејкер и Кол отишле предалеку. Бејкер призна дека „малку се залетал“ во преговорите со Горбачов. Друг детаљ е што не е сосема јасно дали Бејкер и Кол мислеле исклучиво на распоредување на силите на НАТО на територијата на поранешна Источна Германија или воопшто на проширување на НАТО.
Во секој случај, конечниот договор потпишан од Русија и Западот во септември 1990 година се однесуваше само на Германија. На крајот беше договорено само германската влада да може да им дозволи на странските сили на НАТО да ја преминат старата граница меѓу Западна и Источна Германија, како што е наведено во потпишаниот додаток на договорот.
Во своите мемоари, Горбачов ги опиша тие уверувања како момент што го отвори патот за компромис со Германија. И во едно интервју од 2014 година, одговарајќи на прашање за ветувањето на Западот дека НАТО нема да се прошири на исток, тој даде значаен одговор.
Горбачов: Не разговаравме за проширување на НАТО, туку за НАТО во Источна Германија
„Темата ‘Проширување на НАТО’ воопшто не се разговараше, ниту беше покрената во тие години... Друго прашање што го покренавме беше: да се осигураме дека воените структури на НАТО нема да напредуваат и дека дополнителни вооружени сили нема да бидат распоредени на територијата на тогашната ГДР по обединувањето на Германија. Изјавата на Бејкер беше дадена во тој контекст...Сè што можеше и требаше да се направи за да се зајакне оваа политичка обврска беше направено. И исполнето“, рече Горбачов.
Но, дали е тоа целата вистина?
Според Der Spiegel, Горбачов во друга прилика изјавил и дека Кол и Американците навистина му ветиле дека НАТО „нема да се помести ниту педа на исток“.
Во март 1991 година, советскиот министер за одбрана маршал Дмитриј Јазов, исто така, го праша британскиот премиер Џон Мејџор за интересот на Источна Европа за пристапување во НАТО.
Мејџор го уверил, според дневниците на британскиот амбасадор во Москва, Родрик Брејтвејт, дека „ништо од ова никогаш нема да се случи“. Ова ветување, очигледно, се покажа како лажно, но вреди уште еднаш да се нагласи дека тоа беше неформално, усно ветување од лидер на членка на НАТО, а не од самата организација.
Сепак, некои западни функционери тврдат дека Западот навистина му ветил на СССР дека НАТО нема да се прошири или да се приближи до нејзините граници - Ролан Думас, тогаш францускиот министер за надворешни работи, и Џејмс Метлок, тогашниот амбасадор на САД во Москва, иако Бејкер негира дека дал такво ветување.
Дали САД, ОК и Германија навистина го убедија Горбачов дека НАТО нема да се прошири?
Но, документите од тој период, вклучувајќи меморандуми и транскрипти од разговорите, покажуваат дека САД, Велика Британија и Германија навистина му сигнализирале на Кремљ дека идното членство во НАТО на земјите од Варшавскиот пакт како Полска, Унгарија и Чешка не доаѓа предвид. А тоа, со оглед на тоа што овие и други источноевропски земји во меѓувреме влегоа во НАТО, навистина може да се протолкува како измама.
После тоа, пишува The Guardian, Русија упорно се жалела на „предавство“ од Западот. Така, во 1993 година, Елцин, лобирајќи Русија да влезе во НАТО, му пиша на американскиот претседател Бил Клинтон, тврдејќи дека секое натамошно проширување на НАТО на исток го нарушува духот на договорот од 1990 година.
Германското Министерство за надворешни работи му одговори на Стејт департментот дека жалбата на Елцин е формално погрешна, но дека може да се разбере „зошто Елцин мислел дека НАТО се обврзал да не се шири надвор од своите граници од 1990 година“. Во 1994 година, Клинтон го увери Елцин дека, иако НАТО може да „се прошири со текот на времето“, нема намера да поставува никакви „рокови или барања“.
Геншер предложи НАТО да вети дека нема да се шири на исток
Навистина, германскиот министер за надворешни работи Ханс-Дитрих Геншер предложи НАТО да издаде формална изјава за да ја смири Москва и да ја одврати од можна воена интервенција во Германија, како онаа во Чехословачка во 1968 година или во Унгарија во 1956 година.
„Што и да се случи со Варшавскиот пакт, нема да има проширување на територијата на НАТО на исток и поблиску до границите на Советскиот Сојуз“, гласеше предлогот на Геншер за изјава која, сепак, никогаш не беше објавена. Но, затоа Геншер му рекол на Кремљ во февруари 1990 година, според документите од тоа време: „За нас е сигурно дека НАТО нема да се прошири на исток. И тоа важи општо.“
Бејкер понуди и „челични гаранции дека јурисдикцијата или силите на НАТО нема да се движат кон исток“. Кога Горбачов рече дека проширувањето на НАТО е „неприфатливо“, Бејкер, пишува Der Spiegel, одговорил: „Се согласуваме со тоа“.
Меѓутоа, во разговорите со полскиот претседател Лех Валенса во август 1993 година, Елцин го призна правото на Полска да се приклучи на НАТО, на големо изненадување на сите. Русија на Елцин формално ја прифати таквата можност со потпишување на Основачкиот акт за меѓусебни односи, соработка и безбедност со НАТО во 1997 година, но тој се пожали дека тоа го прави само затоа што Западот го принудил на тоа.
Од распадот на Советскиот Сојуз, 14 земји се приклучија на НАТО
Кога Елцин побара од Клинтон „џентлменски договор“ да не се прошири НАТО претходно истата година, Клинтон му рече: „Не можам да преземам обврски во име на НАТО и нема да бидам во позиција да ставам вето на проширувањето на НАТО во однос на која било земја, а уште помалку да го направам тоа за вас или за кој било друг... НАТО дејствува со консензус“.
НАТО се прошири за првпат по распадот на СССР во 1999 година, кога Чешка, Унгарија и Полска се приклучија на Алијансата. Оттогаш, уште 11 земји од Источна Европа се приклучија на алијансата, вклучително и Хрватска во 2009 година. Последна беше Северна Македонија во 2020 година.
Сите овие, ако треба да се нагласи, беа земји кои сакаа да влезат во сојуз кој меѓу другото ќе ги заштити од Русија и нејзините неоимперијални амбиции. Никој не ги „турна“ во НАТО против нивна волја, само за да ѝ наштети на Русија. Познатиот американски политиколог Џон Меаршајмер, претставник на школата „реализам“ во теоријата на меѓународните односи (наспроти „либерализмот“), во неодамнешното интервју за The New Yorker повтори дека коренот на овој конфликт е самитот на НАТО во Букурешт во 2008 година, кога НАТО соопшти дека поранешните членки на СССР, Украина и Грузија, еден ден ќе станат членки на НАТО. Путин, кој беше на самитот, го осуди потегот пред присутните како „директна закана“ за националната безбедност на Русија, а поради неговиот отпор, тие земји не се приклучија на акциониот план за членство во НАТО - до денес.
Но, половичното ветување на НАТО за Украина останува отворена рана за Путин, кој е опседнат со долгата заедничка историја на двете нации и нивното одвојување, што тој го гледа како длабока историска неправда и заговор на руските непријатели.
Неговите фрустрации, стравови и фиксации, се разбира, не се оправдување за агресијата што ја започна против Украина. Немаше да бидат ни ако Украина во меѓувреме станеше кандидат за членство во НАТО или ако беше поблиску до тоа членство отколку во 2008 година - и не е, ниту милиметар поблиску.
Извор: Index.hr
